Steeds meer luchtvaartmaatschappijen hebben besloten voor de veiligheid niet meer op Israël te vliegen; na Lufthansa en Transavia volgde op 3 augustus ook KLM. Beiroet is al een tijdje langer uit de gratie; Washington wil zijn staatsburgers Libanon uit hebben en diverse luchtvaartmaatschappijen mijden het Iraanse luchtruim. Parijs heeft Franse staatsburgers in Iran geadviseerd het land zo snel mogelijk te verlaten. Amerika stuurt extra eenheden naar het Midden-Oosten, 4.000 man sterk en een vliegdekschip.
Het is weer helemaal mis in het Midden-Oosten. Ja, dat was het al lang, met de oorlog in Jemen, en die in Syrië en het Israëlisch-Palestijnse conflict om er maar een paar te noemen, maar sinds de aanval van Hamas op Israël van 7 oktober is het misser dan mis. En nu na de Israëlische liquidaties van Hamas- en Hezbollahleiders in respectievelijk Teheran en Beiroet op 31 en 30 juli is de afgrond van de grote regionale oorlog weer binnen handbereik. Wat wordt de Iraanse reactie, en die van Hezbollah, en hoe reageert Israël dan weer? Noch Iran, noch Hezbollah, noch Israël heeft belang bij zo’n oorlog, omdat die overal enorme schade zal aanrichten. Maar hoe die te voorkomen?
Ik lees her en der dat Amerika ongekende druk moet uitoefenen om de situatie onder controle te krijgen. Eerst dat staakt-het-vuren tot stand brengen tussen Israël en Hamas in de Gazastrook, dat al weken in de maak blijft, wat dan de angel uit het conflict tussen Hezbollah en Israël moet halen. En dan Iran overtuigen zijn ‘as van verzet’, zijn milities in Libanon, Syrië, Irak en Jemen, in te tomen.
Alleen al dat eerste, dat staakt-het-vuren, lijkt haast ondoenlijk nu Israël de Hamas-onderhandelaar heeft geliquideerd. Maar vooral ook omdat er eigenlijk geen Amerika meer is.
Hoe durven jullie te twijfelen aan Amerika’s leiderschap”, riep de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, in februari 2020. Hij had het tegen westerse leiders die klaagden dat Amerika onder president Trump zich terugtrok uit internationale akkoorden en instituties onder het vaandel van ‘Amerika Eerst’. Zes maanden daarvoor had Trump Saoedi-Arabië al laten stikken na de Iraanse raketaanval op olieinstallaties van Aramco die de halve Saoedische olieproductie wekenlang uitschakelde.
Dat was een bewuste keus, mede voortkomend uit de verlegde belangstelling naar een Chinese dreiging. Die China-focus is er nog steeds. Maar een groter probleem vandaag is het vacuüm in Washington: president Biden is feitelijk machteloos sinds hij zich vier maanden voor de presidentsverkiezingen als kandidaat heeft teruggetrokken. Hij is er wel maar hij is er ook niet. Zijn vervanger als kandidaat, Kamala Harris, wordt warm verwelkomd maar heeft op het speelveld als vicepresident weinig macht.
Hoe dan ook had Biden sinds 7 oktober al wel duidelijke taal gebruikt om de Israëlische bondgenoot Netanyahu wat in te tomen maar nauwelijks maatregelen ter ondersteuning daarvan genomen. De Amerikaanse wapenleveranties aan Israël, waarmee vroeger wel weerspannige Israëlische leiders tot de orde werden geroepen, zijn nooit in gevaar gekomen. Een volgens Biden ,,erg directe” telefoonboodschap aan de talmende Netanyahu op 1 augustus om ,,nu” in actie te komen voor een staakt-het-vuren is tot dusverre genegeerd.
De andere internationale grootmachten, Rusland en China, maken geen aanstalten of zijn daartoe niet in staat het resulterende vacuüm in het Midden-Oosten op te vullen. De Europese Unie is verlamd door haar interne verdeeldheid. Regionale landen die niet direct bij het conflict zijn betrokken, kunnen niet veel. Kijk maar: Turkije met zijn enorme economische problemen, de Verenigde Arabische Emiraten, ambitieus maar te klein, Saoedi-Arabië dat zich op zijn eigen economische ontwikkeling heeft teruggetrokken. Het armlastige Egypte staat machteloos aan de zijlijn.
Er is maar weinig misrekening nodig van een van betrokken partijen om de boel totaal uit de hand te laten lopen. Washington heeft herhaaldelijk laten weten Israël niet in de steek te zullen laten als de bom zou barsten. Laatstelijk minister van Defensie Lloyd Austin op 31 juli. Onder de omstandigheden zou die ,,onwrikbare toewijding” een aanmoediging aan Netanyahu kunnen zijn om wat hij sinds jaar en dag ziet als de Iraanse existentiële dreiging met Amerikaanse hulp onschadelijk te maken.