Toeval? In elk geval is het een geestige samenloop van omstandigheden, vind ik. Aan de ene kant de woedende kritiek van mensenrechtenorganisaties op de verkiezing van Saoedi-Arabië als voorzitter van het VN-forum dat zich inzet voor vrouwenrechten. Want, zo betogen zij, Saoedi-Arabië is een topschender van die vrouwenrechten. En aan de andere kant het nieuws dat voor het eerst een Saoedische vrouw zal deelnemen aan de verkiezing van Miss Universe, in september in Mexico. Met foto van de vrouw in kwestie, Rumy Alqahtani (27), compleet met blote schouders en Saoedische vlag.
U heeft gelijk, een foto van een Saoedische vrouw met blote schouders zegt niets over de staat van de vrouwenrechten in het koninkrijk. Of niets, niets. Het zegt wel degelijk dat ultraconservatieve tradities beginnen te vervagen, of soms zelfs worden geschrapt. Ik heb er een paar weken geleden in mijn NRC-column na mijn bezoek aan Saoedi-Arabië al over geschreven. Toen ik er tien jaar geleden was, werd strikt de hand gehouden aan scheiding van mannen en vrouwen in cafés en restaurants. Nu is dat afgeschaft, evenals de verplichte dracht van een lange abaya (waar ik trap-op trap-af altijd over struikelde). Saoedi-Arabië was het enige land waar vrouwen niet een auto mochten besturen – sinds 2018 mogen ze dat nu wél. In steeds meer functies kom je Saoedische vrouwen tegen. In het antieke Unesco-werelderfgoed Hegra (graven van de Nabateeërs) in de oase Al-Ula hield een jonge vrouwelijke gids moeiteloos een klas jongenspubers in toom.
Rumy Alqahtani maakte haar nieuws vorige week bekend aan haar miljoen volgers op Instagram. ,,Vereerd om deel te nemen aan Miss Universe 2024. Dit is de eerste deelname van Saoedi-Arabië aan de Miss Universe wedstrijd.” Even zoeken met Google levert op dat ze aan de Koning Saud Universiteit in Riad een bachelor tandheelkunde heeft gehaald, dat ze een passie heeft voor reizen, en dat ze al de nodige ervaring heeft opgedaan in Miss-verkiezingen: onder andere die van Miss Azië, Miss Arabische Vrede en Miss Europa. Ik kan er niet uit opmaken of ze die ook heeft gewonnen, en of ze daar ook officieel voor Saoedi-Arabië uitkwam. Ik denk eigenlijk van niet, anders had ze dat vast wel met ons allemaal gedeeld. De verkiezing van Miss Vrouw (zou er een Mister Man zijn?) zou ze hebben gewonnen.
Google zegt ook niet wat haar mannelijke voogd hier nu van vindt, en daarmee kom ik bij Human Rights Watch en Amnesty International en hun woede. Het gaat dus om de VN-Commissie voor de Status van Vrouwen, die als opdracht heeft zich in te zetten voor vrouwenrechten en gelijkwaardigheid van man en vrouw. Het voorzitterschap van dergelijke commissies roteert over de regionale groepen, en de kandidaat daarvan wordt doorgaans eenstemmig bevestigd. Zoals in dit geval die van de Saoedische ambassadeur.
Mensenrechtenorganisaties hadden vooraf vergeefs actie gevoerd tegen deze benoeming. ,,Een schokkende minachting voor vrouwenrechten waar dan ook”, aldus Human Rights Watch. Amnesty International wees op de ,,abominable toestand” van vrouwenrechten in het land.
Daarin hebben ze ook wel gelijk. Onder koning Abdullah kon ik tien jaar geleden vrouwenactivistes interviewen – de huidige sterke man, kroonprins Mohammed bin Salman, zette hen gevangen. Vorig jaar werden een paar vrouwen tot tientallen jaren gevangenis veroordeeld wegens kritische opmerkingen op X/Twitter die de leider niet bevielen. En dan is er de kwestie van de mannelijke voogd – vader, broer, echtgenoot. Die heeft de afgelopen jaren onder diezelfde kroonprins inderdaad minder te zeggen gekregen – maar er is genoeg van over. Onder andere beslissen vrouwen nu zelf over hun medische behandeling, kunnen ze zich zelf inschrijven aan een universiteit, mogen ze alleen leven en kunnen ze zonder voogd naar het buitenland reizen. Maar om te trouwen en weer te scheiden en ook om de gevangenis te verlaten hebben ze nog steeds zijn toestemming nodig. Op de Gender Gap Index 2023 staat Saoedi-Arabië op plaats 131 van de 146, één plaatsje hoger dan Libanon – nou, dát is afgezakt! Nederland op 28, ook niet best. IJsland wint, als je hierin van winnen kan spreken.
Toch aarzel ik of Amnesty en HRW gelijk hebben. Iran werd in 2022 zelfs helemaal uit de commissie gegooid wegens het grove overheidsgeweld tegen de protesten tegen de dood van Mahsa Amini in handen van de zedenpolitie. Moeten schenders niet juist in dergelijke fora zitting hebben om aan te horen waaraan het bij hen schort?