Wie waren er nou allemaal naar Iran gekomen voor de begrafenis van president Raisi, die 19 mei bij een helikopterongeluk stierf? Maar ook, wie liet de afgelopen week bij de rouwplechtigheden verstek gaan? Allebei heel interessant, want de opkomst bij dit soort belangrijke publieke gelegenheden zegt veel over de (im)populariteit van de rouwende natie. Zeker over die van het zo omstreden Iran.
Zelfs grote satan Amerika stuurde condoleanties richting Iran. Maar minister van Buitenlandse Zaken Blinken zei er wel bij dat het nu eenmaal zo hoort, en dat Iran waarschijnlijk beter af is zonder Raisi die immers berucht was om zijn aandeel in het bloedbad van 1988 in de Iraanse gevangenissen toen duizenden vermeende opposanten werden vermoord. Het Kremlin achtte het nodig daarvan weer iets te vinden: ,,ontactisch” en ,,lomp”. De Russische president Poetin liet juist weten Raisi zich ,,voorgoed te zullen herinneren als de prachtigste persoon”, wat opmerkelijk lijkt gezien diens niksige uitstraling. Maar ja, Teheran levert wél effectieve drones in de oorlog tegen Oekraïne.
Wij hier deden het weer anders: geen publieke condoleanties maar dat betekende niet dat er géén condoleanties aan Teheran werden overgebracht, zei minister van Buitenlandse Zaken Bruins Slot. Condoleren is nu eenmaal ,,gebruikelijk als je diplomatieke relaties hebt”.
Goed. Hoge tot hoogste vertegenwoordigers van 68 landen waren naar Iran gereisd voor de rouwplechtigheden – geen westerse voorzover ik kon vinden, maar dat is geen verrassing. Ook geen verrassing: de aanwezigheid van Russische, Chinese en Turkse afgevaardigden of die van de emir van Qatar en de premier van Irak, allen bevriend. Interessanter die van de ministers van Buitenlandse Zaken van Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein. Irans relaties met deze landen zijn de laatste tijd aanzienlijk verbeterd; het resultaat van Iraanse inspanningen om zijn isolement te doorbreken, mede met het oog op zijn slechte economische situatie.
Vorig jaar leidde Iraakse en Chinese bemiddeling tot herstel van de Iraans-Saoedische betrekkingen die Riad in 2016 had verbroken na de bestorming van de Saoedische ambassade in Teheran. De Bahreinse minister kwam naar Teheran als heraut van een nieuw begin. Op bezoek in Moskou kondigde koning Hamad tegelijkertijd herstel van de Bahreinse betrekkingen met Iran aan. ,,We hadden problemen met Iran, maar nu niet meer. We zien geen reden de normalisering van de relaties ermee uit te stellen.”
De vraag is: voelden zij zich niet ongemakkelijk door de aanwezigheid van Irans buitenlandse stoottroepen van de ‘as van verzet’ in bij wijze van spreken een belendende kamer? Leiders van Hezbollah, Hamas, Iraakse milities en de Houthi’s maakten van de gelegenheid gebruik voor overleg met de Iraanse Revolutionaire Garde en de Quds-macht, die de ‘as van verzet’ – Irans voorwaartse verdediging tegen Amerika en Israël - aanstuurt. De Golf-Arabieren zijn de afgelopen jaren onzacht in aanraking geweest met de Jemenitische Houthi’s, moeten niks hebben van Hezbollah en Hamas en hebben óf relaties aangeknoopt met Israël (Emiraten, Bahrein) óf denken daarover (Saoedi-Arabië). Maar Iran kan je beter te vriend hebben, met zijn raket- en dronemacht daar aan de overkant van de Golf.
Bijna alle Arabische landen hadden afgezanten naar Iran gestuurd om hun medeleven te betuigen. Dit viel ook op: de komst van Sameh Shoukry, de eerste Egyptische minister van Buitenlandse Zaken in Teheran sinds 1979. Ayatollah Khomeiny, de leider van het jonge Iraanse islamitische regime, verbrak de relaties toen president Sadat vrede met Israël sloot. In 1990 werden ze hersteld maar nu pas is er sprake van toenadering, zie Shoukry’s bezoek. De oorlog in Gaza speelt daarin een belangrijke rol: Egypte maakt zich daar als buurland erg zenuwachtig over en Iran is natuurlijk de grote bondgenoot van Hamas.
Over bondgenoten gesproken, waar was Bashar al-Assad? Een hele oude bondgenoot, nog uit de Iraans-Iraakse oorlog (1980-88) en door Iran overeind gehouden in zijn strijd tegen zijn oppositie. Ja, hij belde met de Iraanse waarnemend president om te vertellen hoe bedroefd hij was en dat hij binnenkort zou langskomen. Maar hij was er niet op het moment suprême. Het was de Iraanse media opgevallen dat hij zojuist op de Arabische top in Bahrein zijn handtekening had gezet onder een verklaring waarin (onder andere) de Emiraatse soevereiniteit over drie door Iran bezette eilanden wordt onderstreept. ,,Een mes in Irans rug”, schreef een Iraanse commentator. Er zijn al eerder suggesties geweest dat Assad bezig zou zijn het Iraanse kamp te verlaten richting het Arabische. Verraad! Dat zou nog eens wat zijn.